घरबाट बिद्रोह सुरु गरेर कम्युनिष्ट राजनीतिमा होमिएका बलबहादुर महतको जन्म २०१३ साल साउन ८ गते जुम्ला जिल्ला चन्दननाथ नगरपालिका (पहिलेको महत गाविस) वडा नं–८ महत गाउँमा भएको हो । उनको बुबा ६८ वर्षको हुँदा महतको जन्म भएको थियो । सम्पन्न परिवारमा जन्मिएका कारण जुम्लामा जन्मिए पनि उनीलाई बाल्यकालमा खान लगाउनको कुनै समस्या परेन ।
त्यतिखेर प्रायः जुम्लाबासीलाई खान पुग्दैनथ्यो
जतिबेला म जन्मिएको थिएं त्यतिखेर जुम्लामा खाद्यान्नको धेरै समस्या थियो । सरकारी खाद्यान्न आउँदैनथ्यो । सबै आफैं उत्पादन गरेर खानुपर्दथ्यो । उत्पादन गरेको खाद्यान्नबाट प्रायःजसो मानिसलाई खान पुग्दैनथ्यो । एकाध मानिसलाई मात्र खान पुग्दथ्यो । म खानपुग्ने परिवारको मानिस थिएँ । खान लाउन समस्या थिएन । मैले आईएसम्मको अध्ययन सकेको छु । कक्षा ८ र ९ काठमाडौको शान्ति बिद्या हाईस्कूल लैनचौरबाट गरेको गरेको हुँ । जुम्लाको चन्दननाथ माध्यमिक बिद्यालयबाट २०३१ सालमा एसएलसी उत्तीर्ण गरेको थिएं । आईए प्राईभेट दिएर उत्तीर्ण गरेको हुँ । त्यसपछि एचए (स्वास्थ्य सहायक) पढ्दै गर्दा आमा, बुबा बुबाको निधन भयो । एचएको पढाई छुट्यो ।
२०२६/२७ सालमा जुम्लामा भोकमरीहुँदा मानिसहरु कैंयौं छाक भोकै बस्थे, रुँदै आउँथे
२०२६/२७ सालमा जुम्लामा साह्रै भोकमरी पर्यो । मेरो घरमा खाद्यान्न प्रशस्त हुन्थ्यो । त्यतिखेर मानिससँग पैसा कम हुन्थ्यो । जिन्सी जिन्सीमा सामान खरिद बिक्री हुन्थ्यो । भाँडा, गलैंचा लिएर खाद्यान्न सँग साट्ने हुन्थ्यो ।
त्यो समयमा कतिपय घरमा खान नपुग्ने मानिसहरुसँग पैसा पनि हुँदैनथ्यो । राम्रो खालको भाँडा हुँदैनथ्यो । गलैंचा हुँदैनथ्यो । कपडाहरु केहि पनि हुँदैनथ्यो । त्यस्ता मानिसहरु कैंयौं छाक भोको बस्नुपर्ने अवस्था हुन्थ्यो । त्यस्ता मानिसहरु रुदै आउँथे । मेरो आमा साह्रै दयालु हुनुहुन्थ्यो । त्यस्ता गरिबलाई निशुल्करुपमा खाद्यान्न दिनुहुन्थ्यो । कैयौंलाई उधारो पनि दिनुहुन्थ्यो । मैले त्यो सबै देखेको थिएँ ।
आफुले खान लागेको रोटी दिदी बहिनीलाई….
कोहि दिदी बहिनी वा खान नपाएको महिला आए भने मेरो आमाले आफुले खान लागेको रोटीपनि उनीहरुको हातमा पारिदिनुहुन्थ्यो । त्यसपछि पानी दिएर, पानी पिउ नानी यसले केहि समय काम गर्छ । अहिले फेरी रोटी पकाउँछु । त्यसपछि खाउँला भनेर भन्नुहुन्थ्यो ।
१३ वर्षको कलिलो उमेरमै विवाह
आमाले गरिबप्रति दया गर्नुहुन्थ्यो । म १३ वर्षको हुँदा पढाई पनि विग्रियो । दाजुभाईको छुट्टाभिन्ना सँगै १३ वर्षेको उमेरमा मेरो विवाह भयो । खेतीपाती धेरै थियो । प्रत्येक खेतमा पानी लगाउन जानुपर्ने हुन्थ्यो । म कक्षामा पढ्न पनि जान्ने थिए । क कक्षामा सँधै प्रथम हुन्थे. । जब विवाह भयो, म सात कक्षामा सातौं स्थानमा आएँ । घरको खेतीपातीमा लाग्नुपर्ने त्यो काराणले पढाई कमजोर बन्यो ।
विवाह र घरको कामले पढाई बिगे्रपछि भागेर काठमाडौ
पढाई बिग्रेपछि म भागेर काठमाडौ जानुुपर्छ भन्ने भयो । म भागेर काठमाडौ गएपछि कक्षा ८ मा भर्ना गरें ।
२०२९ सालमा कम्युनिष्ट पार्टीको सदस्यता
एकजना नातेदार प्रेम कैदी हुनुहुन्थ्यो । काठमाडौमा उहाँसँगै ट्यूसन पढ्ने गर्थें । माक्र्सवादी शिक्षा लिन्थ्यौं । २०२९ साल असार २३ गते मन्जुश्रीको डाँडा उतापट्टि मन्दिर छ । त्यो मन्दिरमा निरञ्जन गोविन्द बैद्य सहितको एउटा भेला भयो । प्रेम कैदीले त्यहाँ पुर्याउनुभयो र त्यो दिन मलाई नेपाल कम्युनिष्ट पार्टीको सदस्यता दिलाउनुभयो ।
गरिबलाई मुक्ति गर्ने आमाको सपना साकार पार्न कम्युनिष्ट पार्टीको सदस्यता
अनि मैले कम्युनिजम बारेका किताबहरु प्रेम कैदीमार्फत प्राप्त गर्थें । कम्युनिष्ट सिद्धान्तका किताब अध्ययन गर्दै गएँ । मेरो आमाले घरमा गरिबलाई दया गर्नुहुन्थ्यो । कम्युनिष्टका किताब पढ्दै जाँदा गरिब मानिसलाई मुक्ति गर्ने सिद्धान्त भनेको कम्युनिष्ट सिद्धान्त रहेछ भन्ने लाग्यो । त्यसैले मैले मेरो आमाको सपना साकार पार्नुपर्छ भन्ने हिसाबले २०२९ साल असार २३ गते कम्युनिष्ट पार्टीको सदस्यता लिएँ ।
बुढी औंला काटेर रगत झिकेर छाप लगाएपछि कम्युनिष्ट पार्टीको सदस्यता
पहिले कम्युनिष्ट पार्टीको सदस्यता लिन आवेदन (एप्लिकेसन) दिनुपर्दथ्यो । त्यो एप्लिकेसनमा बुढी औंला काटेर रगत झिकेर त्यहाँ छाप लगाउनुपर्दथ्यो । त्यो रेकर्डअनुसार सदस्य भएको प्रमाणित हुन्थ्यो ।
कम्युनिष्टलाई पढाउन जुम्ला फर्किएँ
त्यसपछि ठमेलमा एउटा मिटिङ भयो । त्यो मिटिङपछि १० कक्षा पढ्न काठमाडौ नफर्कने जुम्लामै बस्ने निर्णय भयो । काठमाडौबाट मानिस पठाउने र जुम्लामा माक्र्सवादी अध्ययन गराई राख्ने कुरा भयो । पढाईका कोर्सका किताब माथि राखेर माक्र्सवादी किताब तल राखेर करिब १०÷१५ केजी किताबहरु लिएर म जुम्ला गएँ । जुम्ला गइसकेपछि मैले भक्तबहादुर रोकाय, कृष्णप्रसाद देवकोटा, तोयानाथ योगीलाई अध्ययन गराई राखेको थिएँ । त्यतिकैमा विश्वेश्वर प्रसाद हरामी, माधवप्रसाद शर्मा लगायत जुम्ला आई चन्दननाथ माध्यमिक बिद्यालयमा शिक्षक भईसक्नुभएछ । उहाँहरु नौं कक्षासम्म पढाउने म दश कक्षाको बिद्यार्थी थिएँ ।
कम्युनिष्ट भनेपछि सिधै गोली हानेर मारिदिन्थे
एकदिन भलिवल खेलेर सकिसकेपछि विश्वेश्वर प्रसाद हरामी सर म सँगै निस्कनुभयो । सँगै मेरो घरसम्म आईयो । उहाँले काठमाडौ मन्जुश्रीे, ठमेलको सबै कुरा गर्नुभयो । म पनि संगठन बनाउन आएको हुँ भन्नुभयो । त्यतिखेर कैंयौं सिआईडी हुन्थे । कम्युनिष्ट भन्ने बित्तिकै गोली हानेर मारिदिन्थे । कैंयौं यातना दिन्थे । मैले आफ्नो कुरा खोलिन । र कुनै ठमेल बैठक, मन्जुश्रीको डाँडा मलाई थाहा छैन भनिदिएँ । उहाँले विस्तृतमा सबै कुरा बताएपछि मैले ३ जना साथीहरुलाई अध्ययन गराईरहेको छु भन्ने जानकारी गराएँ । पछि उहाँलाई ट्यूसन पढाउने नाउँमा सम्पर्क गराईयो । समयक्रम सँगै एप्लिकेसन लिएर २०३० सालमा ४ जना भएर जुम्ला जिल्लामा नेपाल कम्युनिष्ट पार्टीको स्थापना गरियो । म त्यहाँको संस्थापक सचिव भएँ ।
पार्टीको वडा अध्यक्ष देखि मन्त्री सम्म
२०३५ सालसम्म नेपाल कम्युनिष्ट पार्टीमा रह्यौं । २०३५ सालमा नेपालगञ्ज पढ्न गएका डिल्ली महत घर आउनुभयो । उहाँ क्याम्पस पढ्दा प्रेम बहादुर सिंहसँग भेटघाट भएछ । रोहित दाईसँग पनि भेटघाट भएछ । मजदुर किसान संगठन बनाउने त्यसको विस्तार गर्न डिल्ली महत जुम्ला आईपुग्नुभयो । पुसको महिनामा २० जना साथीहरु कम्युनिष्ट पार्टीमा भईसकेका थियौं । सबैजना मिलेर नेपाल कम्युनिष्ट पार्टी नराख्ने भनेर मजदुर किसान संगठन नाम राख्ने र सबैसँग एप्लिकेशन लिने कुरा भयो । यो एप्लिकेसन कोहिले ३०, ३१ सालमा त मैले २९ सालमा लिइसके अब किन लिने भनें । मैले यसको अहिले आवश्यकता छैन भनें । उहाँहरुले विश्वेश्वरप्रसाद हरामी सर दाङमा थुनिनुभएपछि सबै जलाईदिनुभयो । रेकर्ड राख्न फेरी लिनुपर्यो भनेर फेरी एप्लिकेसन लिने काम भयो । मेरो एप्लिकेसन बनारस गईसककेको छ भनेर मैले एप्लिकेसन भरिन । । २०३५ बाट २०४७ सम्म मजदुर किसान संघमा काम गर्दै आयौं । २०४७ मा बिद्रोह गरेर नेकपा माले पार्टीलाई जुम्ला जिल्लामा स्थापना गर्यौं । २०४७ भदौ १२ गते संस्थापक सचिव बने । संगठन बनाउँदै गईयो । पार्टी एकिकृत भयो र एमालेमा काम गर्दै गए । एमालेबाट वडा अध्यक्ष गाविस अध्यक्ष हुँदै पार्टीको जिल्ला सचिव, अध्यक्ष, सभासद, साँसद र मन्त्री सम्म भएँ ।
घरमै बुबाको ऋणीको ३ भारी तमसुक र खाद्यान्नको रजिष्टरी पोलेर घरबाटै कम्युनिष्ट आन्दोलन छेडें
२०३० सालमा पार्टीको निर्णयअनुसार घर फर्कने कुरा भयो । म भर्खरकै सानै बच्चै थिएँ । प्रेम कैदी मेरो फुपुको नाति पर्छन् । २०२६ सालमा उनी एसएलसी दिन जुम्ला सेन्टर परेर मेरो घरमा आउनुभएको थियो । मेरो घरमा बसेर एसएलसी दिनुभयो । मेरो घरको बारेमा उहाँलाई सबै कुरा थाहा थियो । मेरो बुबा सम्पन्न व्यक्ति हुनुहुन्थ्यो । कैदीले बुबाको कैयौं ऋणीहरु छन् । कैंयौंलाई खाद्यान्न्न सापटी दिएकोे रजिष्टरी छ । कैंयौंको तमसुकहरु छ । त्यो सबै पोलिदिनुपर्छ । घरबाटै आन्दोलन सुरु गर्नुपर्छ अंकल ल तपाई जुम्ला गएर बाजेका सम्पूर्ण तमसुक र खाद्यान्नका रजिष्टरीहरु पोलिदिनुहोला । तपाई पनि कहलाउनुहुनेछ भनेर त्यहि सिकाएर पठाईदिए । अनि घर फर्केपछि बुबाले भन्नुभयो, ʽकाठमाडौ गएर पढेर आईस्, तँ २ वर्ष बसिस् छोरा । २ वर्षसम्म हामीले घरको जो जसलाई ऋण दिएको छ । ऋण असुली पनि भएको छैन । ब्याज पनि असुली छैन । एउटा भोटे घोडा ३७ सयमा किनेको छ, त्यो घोडा चढेर सबै ठाउँको ऋण असुल गरेर लेराईजो भन्नुभयो । ʼ। करिब ३ भारी जति तमसुक थिए होलान् । म सम्झन्छु करिब–करिब कर्णाली अञ्चल र जाजरकोट जिल्लासम्म ऋणिहरु र उनीहरुका तमसुक थिए । अहिले कुरा गर्ने हो भने अरबौंको हिसाब आउँछ । अनि मैले पनि कैदिले सिकाएअनुसार आन्दोलन घरबाट छेडेँ । ती सबै तमसुक बलिरहेको चुल्होमा हालिदिए । आगो दन्कीएर घरमै आगो लाग्ला जस्तो भयो । रजिस्टरहरु पनि च्यातेर पोलिदिएँ ।
बुबाले अगुल्टाले हानेको कालो दाग अझै छ
डाली भन्ने दाउरा हुन्थ्यो, बुबाले डाली दाउराको अगुल्टोले हान्नुभयो । त्यो अगुल्टोको दाग कालो दाग मेरो आँखाको एक साईडमा देख्न सकिन्छ । युवा अवस्थामा देखिन्थेन । अहिले बुढो अवस्था भएपछि यो देखिन्छ । कालो चिन्ह छ । त्यहि चिन्ह हो ।
बुबा बिरोधी हुनुभयो, म सँग नबोलेरै बित्नुभयो
मेरो घरमा चाँदीका सिक्काहरु सात गाग्री छ भनेर बुबाले भन्नुभएको थियो । त्यो पैसा राम्रोसँग चलाईस भने तँलाई जागीर खानुपर्दैन । तेरो नाति पलातीसम्म हुन्छ भनेर बुबाले भन्नुभएको थियो । तमसुक पोलेको दिनबाट बुबा म बिरोधी हुनुभयो । धुन्धुकारी छोरो जन्मियो भनेर म सँग राम्रो कुरा नगरेरै, ति चाँदीको सिक्का नदिएरै उहाँ बित्नुभयो । बाबुको अचल सम्पति खेतबारी त पाईयो । चल सम्पति बुबाले भन्नुभएको कुरा पनि पाईएन ।
बुबाको पैतृक सम्पति नपाउँदा अहिले पिडा हुन्छ
अहिले भने बुबाको पैतृक सम्पति नपाउँदा अलि पिडा हुन्छ । किनभने निर्वाचनमा लड्नुपर्ने बेला पैसाको आवश्यकता हुनेभयो । म संग पैसा छैन । सर्वहाराकराण हुँदै जाने भएपछि घरको सम्पति पनि फ्याँक्दै गाईयो । जम्मा गर्नेतिर त जाँदै गईएन । त्यतिखेर बुर्जुवा शिक्षा पढ्न पनि हुँदैन भनेर शिक्षा दिईयो । पढ्नमा पनि त्यति ध्यान दिईएन । जागीर पनि राजीनामा गरेर २०३६ सालको जनमत संग्रह भाषणमा लागियो । पार्टीको निर्णअनुसार जागीर पनि गयो ।
१६ वर्षमा १३ जागिर गरे
सरकारी वकिल कार्यालय राजीनिमा गरियो र जनमत संग्रहमा लागियो । १६ वर्षमा १३ जागिर गरेको छु । ३ दिने शिक्षक पनि बनेको छु, आठदिने लेखापाल पनि बनेको छु । एक महिने, २ महिने, ७ वर्षे पनि खाईयो । अन्य अस्थाई जागीर पनि खाईयो ।
म भन्दा जुनियर केटाको झोला बेकेर पार्टी निर्माणमा जुटीरहें
मलाई पार्टीमा ठिकै छ । ढिलै भएपनि पार्टीले हेरेकै हो भन्ने लाग्छ । मैले त २०७० प्रत्यक्षबाट उम्मेदवार बन्न खोजेको हो । पैसाकै कारण प्रत्यक्ष उम्मेदवार बन्न सकिन । २०४८ सालमा पनि टिकट पाएर त्याग गरेको हो । मैले पार्टीका लागि धेरै त्याग गरेको छु । मैले पद भनेर आफुले टाउको थापिन । र म भन्दा जुनियर केटाको झोला बेकेर पार्टी निर्माणकोक्रममा जुटीरहें । जहिले पनि पार्टी बनाउनुपर्छ । पदभन्दा पनि समाजवाद कसरी ल्याउने, कम्युनिष्टहरुको सत्ता कसरी ल्याउने, कम्युनिष्ट व्यवस्था कसरी ल्याउने ? कसरी कायम गर्ने । नेकपा एमालेले सत्ता कसरी लिने र गरिब जनतालाई कसरी मुक्ति दिलाउने ? गरिब जनतालाई सुबिधा कसरी उपलब्ध गराउने ? भन्ने सोचमा मात्रै रह्यो पदतिर मेरो ध्यान रहेन । म भन्दा जुनियर केटाको मैले जहिलेपनि झोला बोकिरहें ।
पार्टीले मूल्याङ्कन गर्यो राजा हुन नसकेपनि राज्य मन्त्री त भएँ
हामी गाउँ घरमा सानोमा खेल्दा राजा मन्त्री बनेर खेल्थ्यौं । अरु साथिहरु मन्त्री, सिपाहीको भुमिकामा हुन्थे, म जहिले पनि राजाको भमिकामा हुन्थेँ । त्यो बाल्यअवस्था थियो । पछि राजनीतिमा लागियो । यता पनि नेतृत्व तहमै रहेर काम गरियो । धेरैपटक त्याग तपस्या गरेर कम्युनिष्ट बनेर काम गरिरह्यो, सानातिना लोभमा फसेन भनेर पार्टीले मलाई समानुपातिकमा सभासद÷साँसद बनायो । संस्कृति पर्यटन तथा नागरिक उड्डयन राज्यमन्त्रीको जिम्मेवारी दिईयो । पार्टीप्रति सन्तुष्ट छु । म यो मानेमा ढुक्क छु कि इमान्दार, लगनशील, अनुशासित कार्यकर्ता भएपछि पार्टीले मूल्याङकन गर्दाेरहेछ भन्ने लागेको छ । जव मन्त्री भएँ तव ति दिन सम्झिएँ आखिर राजा हुन नसके पनि राज्यमन्त्री त भएँ नि !
(अर्थतन्त्रका लागि हरिशरण न्यौपानेले पूर्व पर्यटन राज्यमन्त्री बलबहादुर महतसँग जुम्ला भ्रमणकाक्रममा गरिएको कुराकानीमा आधारित)
प्रकाशित मितिः २०७३ कार्तिक २०
वि.सं.२०७३ कात्तिक २० शनिवार १०:३४ मा प्रकाशित
