अर्घाखाँची जिल्ला डिभरना – ४ गहतेमा जन्मिएका भोजबहादुर शाह २०३७ सालमा गाउँकै निम्न माध्यमिक विद्यालयबाट जागिरे जीवनमा प्रवेश गरी विज्ञान र गणितको शिक्षक हुँदै काठमाडौंमै लामो समय अध्यापन पेशामा रहे । संस्थागत विद्यालयहरुको छाता संगठन प्याब्सनको महासचिव, बरिष्ठ उपाध्यक्ष, अध्यक्ष हुँदै हाल प्याब्सनको बरिष्ठ सल्लाहकार छन् । २०४५ सालमा आफ्नै लगानीमा आनन्दभूमी आवासिय माध्यमिक विद्यालय स्थापना गरे पछि शाह औपचारिक रुपमा उद्यमी बन्न पुगे । कर्मचारीसंचय कोषमा केहि समय जागीरे जीबन ब्यतित गरेका शाह आफुलाई सामाजिक उत्प्रेरक र अभियन्ताको रुपमा चिनाउन चाहन्छन् । हाल एनआईसी कलेजका अध्यक्षसमेत रहेका शाह यतिबेला स्थापनाको छोटो समयमै राष्ट्रिय रुपमा अग्रणी स्थानमा रहेको मेगा बैंक नेपाल लिमिटेडको अध्यक्ष छन् ।
प्रस्तुत छ, शिक्षा क्षेत्र हुँदै सामाजिक उत्प्रेरक र मेगा बैंकको अध्यक्ष रहेका शाहसंग अर्थतन्त्रका लागि रामेश्वर कार्की र हरिशरण न्यौपानेले गरेको कुराकानीको संपादित अंश :
सर्वप्रथम मेगा बैंक कस्तो बैंक हो यसका गतिबिधी के कसरी अगाडी बढिरहेको छ ?
यो बैंक साना, मझौला खाले उद्यमशील मानिसहरुलाई बैंकिङ क्षेत्रमा संलग्न गराउने द्देश्यले खोलिएको बैंक हो । त्यसो भएको हुनाले यसको नारा नै हलोदेखी हाईड्रोसम्म भनेर हामीले तय गर्यौं । जतिबेला मेगा बैंकको स्थापना भयो त्यतिबेला सबभन्दा बढि लगानीकर्ता भएको र सबभन्दा बढि चुक्ता पुँजी रहेको बैंक मेगा बैंक रहेको थियो । मेगा बैंकको अहिलेको अवस्था हेर्दा यसको नाम र काम दुवै हिसाबले राष्ट्रिय रुपमा स्थापीत भईसकेको छ । स्थापनाको हिसाबले भर्खर पाँच वर्ष पुरा गरेर छैंठौं वर्षमा लागेको छ । यो समयसम्म मेगा बैंकले हासिल गरेको उपलब्धि सन्तोषजनक छ । यसले त्रैमासिक विवरण प्रकाशन गर्छ । यसले पनि यो बैंकको वित्तिय स्वास्थ्य सकारात्मक छ भन्ने मलाई लाग्छ ।
शाखा संख्या कति पुग्यो ?
पश्चिमाञ्चल डेभलपमेन्ट बैंकलाई मर्ज गरेपछि शाखा संख्या ४५ पुगेको छ । अहिले सक्षम कार्यक्रम अन्तर्गत २ शाखा र ८/१० वटा (शाखा रहित) बैंकिङ थपेका छौं । शाखा रहित बैंकिङको दृष्टिकोणले हेर्ने हो भने त हाम्रा ५०/५२ शाखाहरु संचालनमा छन् ।
नेपालको दृष्टिमा तपाईहरुको बैंकको यो शाखा संख्या पर्याप्त छ ?
पर्याप्त त अझै छैन, हामी नयाँ विकसित सहरहरुमा आगामी आर्थिक वर्षमा शाखा खोल्ने योजनामा छौं । बोर्डको निर्णय भइसकेपछि ब्यवस्थापन स्तरीय समितिले फिजिबिलिटी स्टडी (सम्भाव्यता अध्ययन) गरिरहेको छ । त्यसको रिपोर्ट आईसकेपछि बोर्डले औपचारिक निर्णय गरेर हामी राष्ट्र बैंकमा निवेदन गर्दैछौं । ५ वटा नयाँ विकसित शहरमा शाखा खोल्ने चरणमा छौं ।
बैंकहरुले जति शाखा विस्तार गर्दा पनि सबै सर्वसाधारणहरु माझ पुग्न सकेका देखिँदैन, मेगा बैंकले अब शाखा विस्तार गर्दा सबै सर्वसाधारणको माझमा बैंकिङ पहुँच पुग्छ त ?
अझै पुग्न सकेको छैन । अझै २५/३० प्रतिशत जन समुदाय बैंकको प्रत्यक्ष पहुँचबाट बाहिर छन् । त्यसमा राष्ट्रिय स्तरका विकास बैंकहरु, अन्य फाईनान्सियल इन्टिच्युसनहरु, सहकारीहरु त्यो गतिबिधिमा संलग्न छन् । हाम्रो उद्देश्य भनेको ७५ जिल्लामै बैंकलाई पुर्याउने, अहिलेको संबिधान अनुसार ७ वटा प्रदेशको कुरा आएको छ । सातवटै प्रदेशमा क्षेत्रिय बैंककोरुपमा मेगा बैंकलाई स्थापीत गर्ने भन्ने हाम्रो उद्देश्य छ । हामीले पश्चिमाञ्चलको हबको रुपमा लुम्बिनीको पश्चिमाञ्चल डेभलपमेन्ट बैंक मर्ज भईसकेपछि बुटवललाई त्यो ढंगले अघि बढाउने निर्णय गरेका छौं ।
मेगा बैंक कति जिल्लामा पुगेको छ ?
लगभग चालिस जिल्लामा पुगेको छ ।
साना मझौला व्यवसायलाई माथि उठाउन बैंकले के कार्य गरिरहेको छ ?
साना मझौला व्यवसाय लाई माथि उठाउन माइक्रो बैंकिङ अन्तर्गत साना किसान कृषक समूह, महिला समूह त्यसमा शाखा रहित बैंकिङ अन्तर्गत सक्षम परियोजना अगाडी बढाईरहेका छौं । किसान महिलाहरुको समूह बनाएर ६ हजार देखि १ लाखसम्मको लगानी अगाडी बढाईरहेका छौं । साना मझौलालाई अगाडी बढाउन कन्जुमर बैंकिङ, मिड कर्पाेरेट बैंकिङ, एसएमइ बैंकिङ भनेर अगाडी गएका छौं । त्यतिमात्र नभएर हाम्रो प्राथमिकताको क्षेत्रलाई कृषि, पर्यटन र शिक्षामा पनि केन्द्रित गरेका छौं । ठूला जलबिद्युत् परियोजनामा पनि हाम्रो क्यापिटल एक्पान्सन प्लान अन्तर्गत ८ अर्बको बैंक हुन खोजिरहेका छौं । त्यो प्लान अन्तर्गत ठूला ठूला जलबिद्युत् परियोजनामा पनि लगानी गर्ने र लिड नै गरेर जाने रणनीतिक कार्ययोजना बनाएर हामी अगाडी बढिरहेका छौं ।
कहिले पुग्ला ८ अर्ब ?
राष्ट्र बैंकको क्यापिटल एक्स्पान्सन प्लान अन्तर्गत २०७३÷७४ मा पुर्याउनै पर्छ । त्यहाँ पुग्ने योजनाका साथ हामी अगाडी बढिरहेका छौं ।
देशमा यति बेला लगानीको वातावरण छ कि छैन ?
लगानीको वातावरणको कुरा गर्दा मलाई द्वन्दकालको याद आउँछ । जतिबेला म प्याब्सनको महासचिव, बरिष्ठ उपाध्यक्ष थिएं, साथीहरुले एउटा कोठा थप्दा, कम्प्युटर किन्दा सोध्नुहुन्थ्यो, सर के गरौं ? स्कूल चल्छन् कि चल्दैनन् ! त्यतिबेला मैले भन्ने गर्थें प्रत्येक बादलबाट सूर्यको प्रकाश निस्किरहेको हुन्छ । ग्रहणमा पनि चन्द्रमामा चाँदीको घेरा हुन्छ भन्छन् नि ! त्यसो भएको हुनाले त्यो सम्भावना छैन भनेर त म भन्दै भन्दिन । किनभने यस्तो अप्ठ्यारो परिस्थितिको बीचमा पनि भूकम्पले क्षतविक्षत पारेको अवस्थामा र अघोषित नाकाबन्दीमा पनि बैंकिङ क्षेत्र एक किसिमले ठिक ठाक नै चल्यो । सामान्य असर परेपनि त्यति ठूलो असर परेन ।
बैंकिङ क्षेत्रको नियामक निकाय नेपाल राष्ट्र बैंकको भूमिका प्रति तपाई सन्तुष्ट हुनुहुन्छ ?
म पेशागत शैक्षिक क्षेत्रबाट आएको हुनाले राष्ट्र बैंकले जुन ढंगले तदारुकता, सक्रियता देखाउने गरेको छ, त्यो बैंकिङ क्षेत्रको वित्तिय स्वास्थ्यलाई मेन्टेन गर्न गुड गभरनेन्स अर्थात् सुशासन र कानुन अनुपालनाका दृष्टिकोणले ठिक छ भन्ने मलाई लाग्छ । तर म जहिले पनि भन्दै आएको छु राष्ट्र बैंक सहजकर्ताको रुपमा पनि अगाडी बढ्नुपर्छ, एउटा दुःखको साथीको रुपमा राष्ट्र बैंक अगाडी बढ्नुपर्छ ।
भनेको दुःखको साथी बन्न सकेन भन्ने यहाँको भनाई हो ?
त्यो नै त ठ्याक्कै होईन । पहिले पहिले मुलुकका सरकारी अंगहरु सहजकर्ताको रुपमा भन्दा पनि प्रशासकको रुपमा बढी आउने गर्थे नि । अहिलेको आवश्यकता भनेको सहजकर्ताको रुपमा आउनुपर्छ । रुपान्तरण गराउनुपर्छ तर सहकार्यबिना रुपान्तरण सम्भव हुदैन । भनेर मात्रै, नियम ल्याईदिएर मात्रै रुपान्तरण हुँदैन । त्यो नियमले कहाँनेर अप्ठ्यारो बनाउँछ । कहाँनेर दुःखको साथी भईयो भने रुपान्तरण सम्भव हुन्छ ! रुपान्तरणलाई सम्भव बनाउनका लागि राष्ट्र बैंकका नीति नियम निर्देशनहरु लागु गराउन सहकार्यमा बढी जोड दिनुपर्छ ।
मौद्रिक नीतिको पाटो छ, तपाईहरुको सुझाव पनि होला नि ?
मुलुकको बजेटले जता तर्फ परिलक्षित गर्न खोजेको छ, त्यसैलाई साथ सहयोग फ्यासिलिटेट गर्ने हो मौद्रिक नीतिले । त्यसैलाई सरल बनाउने हो । त्यसकारण अहिलेको बजेटलाई मानिसले विभिन्न हेराईले हेरेका छन् । तर परिकल्पना गर्नु पनि ठूलो कुरा हो । सपना देख्नु पनि ठूलो कुरा हो । सपना नदेखि व्यवहारमा कार्यान्वयन गर्न सकिँदैन । जे कुरा आएका छन्, त्यसलाई कार्यान्वयन चाँहि गर्नुपर्छ । कार्यान्वयन गर्ने वातावरण पनि हामीले नै सिर्जना गर्ने हो ।
तपाईको भनाई विकास बजेट खर्च हुनुपर्यो भन्ने हो ?
हो, त्यो भयो भने आर्थिक गतिबिधिहरु अगाडी बढ्छन् । लगानीका सम्भावनाहरु अगाडी बढ्छन् । मान्छेको क्रयशक्ति बढ्छ । क्रयशक्ति बढ्दा पैसा खर्च गर्ने क्षमता बढ्छ । त्यो भएपछि बजार चलायमान हुन्छ । बजार चलायमान हुने बित्तिकै बैंकहरु चलायमान हुन्छन् । यसलाई इन्स्युओर गर्ने किसिमको मौद्रिक नीति आउनु जरुरी हुन्छ ।
बैंक तथा वित्तिय संघसंस्था र बाफियाले उत्पन्न गराएको तरङ्गलाई कसरी हेर्नुभएको छ ?
समग्रहरुपमा हेर्दा आविस्कार आवश्यकताले भयो भने टिकाउपूर्ण हुन्छ । अब त्यो सोखले, चाहनाले भयो भने त्यो हुँदैन । जे कुरा आएका छन्, मार्गप्रशस्त गर्ने हिसाबले आउनु जरुरी छ । बाफियाको सन्दर्भमा सिईयोको कार्यकालको सम्बन्धमा, बैंकको अध्यक्ष वा सञ्चालकहरुको सम्बन्धमा यसलाई यति ठूलो कोकोहोलो गरेर कार्यकालको विषयमा छलफल भन्दा पनि शुसासन, कानुन अनुपालनाको कुरा मुख्य कुरा हो । अर्काे प्रसङ्ग भनेको बैंकिङ क्षेत्र भनेको संचालक वा प्रबद्र्धकहरुले संचालक वा अध्यक्षको पालो पुर्याउने कुरा पनि होईन । बैंकका कर्मचारीको पालै पालो सिईयो हुने कुरा पनि होईन । जसले त्यो संस्थालाई हाँक्ने क्षमता, सोच राख्छ, त्यस्ता मानिस छनौट हुने हो । फेरी बोर्डको छनौट भनेको साधारण सभाले गर्छ । साधारण सभा भएर आबधिक निर्वाचनले हुने हो । अब निर्वाचनलाई नै प्रश्न उठाउने काम त्यति धेरै गर्नुहुँदैन कि लोकतन्त्रमा ! त्यहि नै सबै होईन । त्यो गर्नै हुँदैन भन्ने पनि होईन । नेतृत्व हस्तान्तरण गर्नै हुँदैन भन्ने पनि होईन । यसलाई मिलाएर लैजानुपर्छ ।
शिक्षा, सामाजिक क्षेत्रदेखि बैंकको नेतृत्वमा आईपुग्दा बजारलाई भन्नु केहि छ ?
पहिलो, बहुजन हितायः, दोस्रो, नेपालको आर्थिक प्रगति र समृद्धिमा ठूलो स्केलमा मानिसहरुलाई समावेश गर्न नसक्दा आर्थिक रुपान्तरण सम्भव छैन । हामीले अर्काे एउटा अभियान पनि सुरु गरेका छौं । सोलुखोला दुधकोशी हाइड्रो भन्ने त्यो पनि इन्डिपेन्डेन्ट पावर प्रोड्युसर अन्तर्गत नीजि तथा संस्थागत लगानीमा सञ्चालन हुन लागेको नेपालको सबैभन्दा ठूलो हाईड्रो हो । ८६ मेगावाटको हाईड्रो सुरु गर्दैछौं । त्यहाँ १० हजार मानिसलाई सहभागी गराउने हाम्रो योजना छ । सोलुखुम्बुको सोलुखोला भन्ने ठाउँमा हुँदैछ यो । १ लाख, २ लाख, ५ लाख, ७ लाख गर्दै उठाएर हाम्रो यहाँ १ लाखले पनि अरबका योजना बनाउन सकिन्छ भन्ने त्यो भावना र भरोसा जागृत गराउनुपर्छ भन्ने हो । मेगा बैंकको म्यानेजमेन्ट टिम, बोर्डको भनाई बढी भन्दा बढी मानिसलाई बैंकिङ क्षेत्रमा समावेश गर्न सकौं, लगानी प्रवाह गर्दा साना, मझौला खाले उद्यमशील मानिसहरुलाई बढी उत्प्रेरित गर्न सकौं । मेगा बैंक क्याटालिष्ट एजेन्टकोरुपमा अगाडि आउनुपर्छ र त्यो किसिमको सेवा सुबिधा हामीले दिन खोजीरहेका छौं । सहकार्यबाट नै रुपान्तरण सम्भव छ ।
२० असर २०७३ / ११ : ४३ : ५६ am
वि.सं.२०७३ असार २० सोमवार ११:५६ मा प्रकाशित
