मुकुन्द न्यौपाने
नेकपा एमाले स्थायि कमिटी सदस्य एवं उद्योग व्यवसाय विभाग प्रमुख
राजनीति अर्थ व्यवस्थाको केन्द्र हो । जुन देशको अर्थ व्यवस्था जुन स्तरमा हुन्छ त्यहाँको राजनीति पनि त्यही स्तरमा हुन्छ । अझ हामी कम्युनिष्ट पार्टीमा माक्र्सबादलाई जोडेर हेर्ने हो भने हामीले साम्यवादको परिकल्पना गर्यौं । माक्र्सको परिभाषामा साम्यबादमा त राजनीतिक व्यवस्था नै हुँदैन । तर अर्थव्यवस्था भने हुन्छ । हामी किन राजनीति गर्छौं भन्दा समाज विभाजन छ । त्यसैले अहिले राजनीति प्रधान बन्यो । पहिले हामीले बुझ्नुपर्ने कुरो अव्यवस्थित अर्थव्यवस्था अन्त्य गर्नको निम्ति राजनीतिक पाटो प्रधान बन्यो, तर संधै बन्दैन ।
संविधानको घोषणा पछि राजनीति पाटो गौण
गणतन्त्र आईसक्यो । हाम्रा अधिकारहरु मुलत स्थापित गरिसक्यौं । अब संगठनको निम्ति स्वतन्त्रताको नारा लिएर हामी सडकमा जाँदैनौँ, पार्टी खोल्न प¥यो भनेर हामी सडकमा जाँदैनौँ, यो व्यवस्था खारेज गर भनेर हामी सडकमा जाँदैनौं । मुलत हाम्रा राजनीतिक मागहरु सकिए । अब हामी आर्थिक पाटोतिर जान्छाँै भनेर हामीले घोषणा गर्यौं, तर यो घोषणा अनुसारको बुझाई, व्यवहार, तयारी चाहीँ छ कि छैन ? यो फरक पाटो हो ।
अहिले हामी संक्रमणकालको यस्तो बिन्दु, चरण र मोडमा आइपुगेका छौं । हरेक मोडहरुमा फैसला गर्न धेरै गाह्रो हुन्छ । यस्ता मोडहरुमा ठुला ठुला नेताहरुले पनि फेल खाएका छन् । १९०० को अक्टोवरको क्रान्ति पछि रुसी राजनीतिमा साम्यवादको घोषणा गरियो । पछि गलत बाटो रहेछ, मुलुकलाई धनी बनाउनु पर्ने रहेछ, युद्ध साम्यवाद होइन कि युद्ध आर्थिकवाद ल्याउनुपर्ने रहेछ भनेर त्यसलाई आफ्नो गलत सच्याएर लेनिन्को नेतृत्वमा रुसमा नयाँ पुँजिवाद जारी भयो । आज जुन चीनले लागु गरिरहेको छ, यही कुरा हामीले बुझ्न सकिरहेका छैनौँ ।
अहिले पनि हामीले गहिरोगरी समाजको अर्थतन्त्र र सामाजिक रुपान्तरणलाई बुझ्न नसक्दा र ग्रहण गर्न नसक्दा संसारभरीको कम्युनिष्ट मध्ये हाम्रोमा भद्रगोल चलिरहेको छ । त्यो भद्रगोलको चपेटामा हामी अहिले पनि छौँ ।
समृद्धिका निम्ति नागरिक सचेत हुनु पर्छ
सिंगो मुलुक जव सजग हुँदैन, नागरिक सजग हुँदैन, तवसम्म देशको विकास एक पाईला पनि अगाडि बढ्दैन । ठुला नेताहरुले यस विषयमा अध्ययन गर्छन् । यो उनीहरुको जिम्मा हो, हाम्रो जिम्मा चाहीँ उनीहरुले भन्देको कुरालाई पालना गर्ने हो भन्ने बुझाइमा जवसम्म नागरिक र बैद्धिक जमात रहन्छ मुलुकले अग्रगमन पहिल्याउँदैन । मैले बुझेको एउटा पाटो यो हो ।
राजनीतिक मतभेद सकिए, अव २५ बर्ष हामी कुर्सीको लागि झगडा नगरौं
अहिले राजनीतिक पार्टीले ध्यान दिने दुई वटा पक्ष छन्, शान्ति र समृद्धि । चाहे काँग्रेस होस् चाहे ऐमाले होस्, चाहे राप्रपा होस्, सबैले सोच्ने भनेको शान्ति र समृद्धि हो । यो दुईवटा कुरा भन्दा अरु केही छैन । पिडाबाट मान्छेलाई मुक्ति दिने, जनतालाई सुखी बनाउने समृद्धि दिने । यो भन्दा अरु दायाँ बायाँ केही नसोचौँ भन्ने हो भने हामी किन कमल थापा संग अहिले जसरी गएका छौँ त्यसैगरी २५ बर्ष जान नसक्ने ? दुईवटै एकै ठाउँमा छौँ भने अब सारा नेपालीहरु एक ठाउँमा जम्मा भएर यही शान्ति र समृद्धिमा मरिमेटौं न । अब केमा मतभेद छ र ! कुर्सी र पैसामा बाहेक । कसले धेरै पैसा जम्मा गर्ने, कसले धेरै कुर्सी जम्मा गर्ने भन्ने कुरा जब दिमागमा आउँछ अनि त्यो कुर्सीमा को पहिला पुग्ने भन्ने कुरा आउँछ, तव झगडा पर्छ ।
६५ बर्ष लगाएर संबिधान सभाबाटै संविधान ल्यायौं । शान्ति र संमृद्धिको लागि एक ठाउँमा उभिएर हामी त्याग गरौं । अब २५ बर्ष हामी कुर्सीको लागि झगडा गर्दैनौँ, शान्ति र समृद्धिको लागि, जनताको सुखको लागि अगाडि बढौं भन्ने हो भने यो मुलुक कायापलट हुन्छ । कायल पलट हुन नेताहरुको त्याग र तपस्याबाट नै हो । अरुकुराबाट हुँदैन ।
नेतृत्वमा स्पष्ट भिजन र अडान हुनु पर्छ
इतिहासमा व्यक्तिको भुमिका महत्वपुर्ण हुन्छ । सानो उदाहरण हेरौं :- पहिले केपी ओलीलाई यसरी गाली गरे, मधेसी बिच्क्यायो, छुच्चो भयो, केही गर्न नसक्ने भयो, ओलीकै कारण संविधान बन्न नसक्ने भयो भने । हुँदा हुँदा केपी ओलि नै यस्तो मान्छे बने प्रचण्डलाई खिचेर ल्याए । उनका अडानकै कारण मोदीका दुतदेखि लिएर दुनियाँका दबावसामु झुकेनन् । केपी, प्रचण्ड र कृष्ण सिटौला सहित लागेर शुसिललाई खुट्टा कमाउन दिएनन् र संविधान बन्यो । संविधान एमालेको कारणले बन्यो भन्ने दुनियाँमा एउटा म्यासेज रह्यो । फेरी केपी ओलीलाई प्रधानमन्त्री बन्ने बेलामा पनि एउटा खेल भयो । त्यसमा पनि असफल भए । त्यसपछि नाका बन्दीले घेरिए । यसमा पनि अडानै कारण पुरै नाका बन्दी खोल्न सफल भए ।
आखिर एउटा सानो मुलुकको लिडरसिप तपाई हेर्नुस् । हिजोको लिडरसिप र आजको लिडरसिपमा तपाईले कति फरक के देख्नु हुन्छ । एउटा अडान लिन सक्ने मान्छेले मोदीलाई गलाइदिँदो रहेछ भन्ने त प्रष्टै देखियो नि । यी तथ्यहरु हामी सानो राष्ट्र भएर होईन । आफ्नो अडानमा टिक्न सक्ने लिडर भयो भने नेपालको सान रहन्छ ।
अरुको नक्कल हैन आफ्नै विशेषताको विकास गर्नु पर्छ
शान्ति र समृद्धि सुरु भईसक्यो । अब भनेको निर्माण तर्फ मुलुकलाई अगाडि लौजाने हो । निर्माण तर्फ जानु भन्दा पहिलो आफ्नो विशेषतालाई बुझ्नु जरुरी छ । धनी बनाउने देशलाई भन्छौँ के कुराले धनी बनाउने त ? हरेक देशका आफ्नै विशेषता हुन्छन् भारतको आफ्नै विशेषता छ, चीनको आफ्नै विशेषता छ, हाम्रो आफ्नो पनि आफ्नै विशेषता छ । चीन, भारत र बङ्गलादेशमा भयाँकर कपास उत्पादन हुन्छ । कच्चा पदार्थ आफ्नै देशमा छ र कपडा उसैकहाँ उत्पादन हुन्छ । अब हामी कपडा उत्पादन गरेर चीनसंग प्रतिस्पर्धा गर्न सक्छौं ? सक्दैनौ नि । अब हामीले देश समृद्धि तर्फ लौजाने भन्यौँ भने नेपालको सरकार र नेपाली जनताले देश के बाट समृद्ध बनाउने भने सोच्नु आवश्यक छ ।
नेपाल समृद्ध हुने क्षेत्र पर्यटन, जलस्रोत, कृषि, जंगल र जडिबुटी
नेपाल समृद्ध हुने पहिलो क्षेत्र भनेको पर्यटन हो । यो विश्वमा एक्काईसौं शताव्दिका सबैभन्दा ठुलो उद्योग हो । सूचना, उपकरण र सञ्चारका कारणले मान्छेहरु एक महादेशबाट अर्को महादेशका देश हेर्ने र घुम्नको लागि उर्लेर जान थाले ।
चीनले केरुङ भएर दिल्लीसम्म त्रिदेशिय सडकको कुरा उठाईरहेको छ । उसले आफ्नै बजार विस्ताको लागि गरेको हो । हामीले यसबाट पनि लाभ लिन सक्छौं । चीन र भारतका एक करोड मान्छे यो बाटो रेल र सडक प्रयोग गरेर हिँड्न थाले भने, यी मध्ये ५० लाख मान्छे मात्र हामीले यहाँ बास बसाउन सक्यौं भने वैदेशिक डलर हामी त्यहाँबाट प्राप्त गर्न सक्छौँ ।
दोस्रो, जलस्रोत हाम्रो बाह्रै महिना बगिरहने हिम नदीहरु छन् । हामी कहाँ हाईड्रोपावरको असाध्यै संभावना छ । २० देखि २५ हजार मेगावाट मात्र विजुली उत्पादन गर्न सक्यांै भने पनि यसबाटै समृद्धि कमाउँछौं ।
तेस्रो कृषि, अहिले हाम्रो सबै खेत बारी बाँझो छन् । ३० लाख मानिसहरु वैदेशिक रोजगारीमा बाहिरिएका छन् । बुढाबुढी, केटाकेटी खेती गर्न नसक्नेहरु मात्र छन् ।
चौथो हाम्रो जङ्गल र जडिबुटी, नेपालमा तपाई जुन साल पाउनुहुन्छ यो महाकालीदेखि अछामसम्मको बेल्टमा पाउने साल अन्त कहिँपनि पाइन्न । आज भारतले जुन एक मधेस एक प्रदेशको नारा लगाईरहेका छन् । त्यसको पछाडि यो साल माथि आँखा लगाउनु पनि हो । व्रिटिसको बेलादेखि भारतको रेल लिगमा जति पनि बिछ्याइएको पट्टी छ, त्यो सबै नेपालको सालको काठ हो । एक हजार बर्षसम्म ति सालको काठ सढ्दैन ।
हामीसंग भएको कृषि, जलविद्युत, जंगल जडिबुटी र पर्यटन हाम्रो सम्पुर्ण शक्ति यतैतिर लाग्नुपर्छ । यही चार क्षेत्रमा ध्यान केन्द्रित गर्नु पर्छ । हाम्रो प्रधानमन्त्रीले हाइड्रो यसरी बनाउछौं, हावाबाट बिजुली निकाल्ने कुरा गर्दा कत्तिले उखान टुक्का भने । हावाबाट बिजुली मुस्ताङमा पहिल्यै सुरु पनि गरेका थियौं तर सरकारले ध्यान दिएन ।
नेपालमा सम्भावना नै छैन भन्न मिल्दैन । सोलारबाट कोरियनहरुले राजमार्ग छेउलाई केन्द्रित गरेर ५० मेगावाटको बनाइदिन्छांै, राज्यले प्यानलहरुको सुरक्षा दिनुपर्छ भनेको छ । हाइड्रोजस्तो बाँध बाँधेर ल्याउनु पर्ने होइन । उनीहरुलाई यो केही ठुलो कुरो होईन । तर गर्ने इच्छा चाहीँ हामीसंग छ कि छैन ? समस्या हामी भित्रको हो । बाह्य रुपमा हामी असक्त छौनांै । सबै सशक्त छौं । हामीसँग धेरै स्रोतहरु छन् । नेपाल धनी हुन, हामी धनी हुने धेरै आधारहरु छन् ।
समृद्धिको बाधक राजनीतिक संकिर्णता
तर सबभन्दा ठुलो समस्या हामी भित्र राजनीतिक दलको नेतृत्वमा जुन सङ्किर्णता छ, यो हिन्दु संस्कार भित्र रहेको महन्त संसकृति, मठाधिश संस्कृति र संस्कार हावी भएर हो । यसलाई अर्धसामन्तवाद संस्कृति भनिन्छ । एकले अर्कोलाई होच्याउने, हियाउने हामी भित्रको अहंकार र आफुलाई म ठुलो हुँ भन्ने, क्षमता कति छ त्यसलाई आँकलन नगर्ने, भएभरको आँक्ने, यो संस्कृतिले गर्दा राजनीतिक दल भित्र एकता हुन नसकेको हो । एउटै पार्टी भित्र एकता हुन नसक्नु नै यो नेपालको पहिलो समस्या हो । त्यसैले राजनीतिक दलहरुको एकतालाई बलियो बनाउने र राजनीतिक नेताहरुको कमि कमजोरीहरुलाई प्रष्ट ढंगले खुलेर आलोचना गरेर नागरिकलाई जगाइदिन सकियो भयो भने केही हदसम्म सहज स्थिति आउने छ । जनता नै विश्व इतिहासका चालक शक्ति हुन् भनेर महान् दार्शनिकहरुले भनेका छन् । त्यसैले जनताका सामु कोहि पनि महान् भएर निस्कन सक्दैन ।
ट्रेड युनियन र उद्योगी
ट्रेड युनियन र उद्योग भित्र दक्षिण एसियामै दरिद्र मनोवृत्ति छ । ट्रेड युनियन भित्र पनि विभिन्न माग राख्ने र हड्ताल गर्ने वातावरण चाहीँ उद्यमीले बनाइदिन्छ । अनि उद्योग बन्द गर्ने बातावरण चाहीँ मजदुरले नै गर्छ । उद्यमीले उद्योग खोलेको छ, तर उसमा उद्यमीको मनोवृत्ति छैन । किनकी उसमा व्यापारी मनोवृत्ति छ ।
व्यापारी चरित्रको उद्योगपति र किसान चरित्रको मजदुर
व्यापारी चरित्र भएको उद्योगपति र किसान चरित्र भएको मजदुर । अब उद्योगपतिलाई ठग्न सकिँदैन, हलो जात्ने मालिकलाई त ठग्न पाईयो । बढ्दो प्रविधि हाम्रो चरित्रसँग मिल्न नसकेकाले समस्या परेको हो । शरीरमा भएको बलको आधारमा पुँजिको नाप हुन्थ्यो पहिले । अब ज्ञानको आधारमा पुँजिको नाप हुन्छ । अब ज्ञानले बलको ठाउँ लिईसक्यो । अब तपाईसँग कति ज्ञान छ, प्रविधिले सोही आधारमा काम दिन्छ । हिजो एउटा उद्योगमा ३० हजार मान्छेले काम गर्थे आज २०० मान्छेले काम गर्छन् । त्यसैले अबको जटिलताको गाँठो फुकाउन यसको धेरै विश्लेषण गर्ने, सामाजिक सन्तुलन कसरी मिलाउने, मान्छेको खाद्यान्नको समस्या कसरी टार्न सकिन्छ, मान्छेलाई कसरी व्यस्त बनाउने भन्ने जटिलता थपिन थालेको छ ।
लेवर र उद्योगपतिबीच हिजोको जस्तो झगडा छैन । किनकी मालिक त बैँक भैसक्यो । बैँक मालिक भएको हुनाले हिजोको जस्तो मजदुर मालिक झगडा नै देख्न पाइन्न । अहिले उनीहरुको बीचमा सम्झैताको पाटो बलियो भएर जाँदै छ ।
बैंकिङ पुँजी
पुँजिका तीन ओटा रुप बुझेनौं भने पुँजीलाई बुझ्न सक्दैनौं । पुँजिको जन्म नै व्यापारबाट भएको हुन्छ । व्यापारी पुँजिलाई समाप्त गरेर उद्योगी पुँजि आयो । पुँजि उद्योगको हातमा हुँदा अलि फराकिलो भयो । अव उद्योग पुँजिको हातबाटपनि गईसक्यो । १९९० को दशकदेखि बैँकिङ, वित्तिय पुँजि भयो । अव पुँजी बैँकको हातमा छ । बैँकले जतिखेर पनि ताला लगाउन सक्छ ।
पुँजिले यसरी आफ्नो क्यारेटर स्थापित गर्दै गएको छ । लेवर र उद्योगपतिबीच हिजोको जस्तो झगडा छैन । किनकी मालिक त बैँक भैसक्यो । बैँक मालिक भएको हुनाले हिजोको जस्तो मजदुर मालिक झगडा नै देख्न पाइन्न । अहिले उनीहरुको बीचमा सम्झैताको पाटो बलियो भएर जाँदै छ । किनभने उद्योग त टिकाउनु प¥यो । उद्योग रहेन भने म पनि रहन्न र उद्योग पनि रहँदैन भन्ने भावना विकास हुँदै जाँदा दुबै पक्षको हित हुने गरी अगाडि बढेका छन् ।
सम्झौता र समझदारिबाटै जानु पर्छ
सहज ढंगबाट नगई जिउनै गाह्रो हुन्छ दुवै थरीलाई । सम्झौता र समझदारिबाटै जानु पर्छ । शान्ति र समृद्धि सिङ्गो राष्ट्रको आवाज हो । यो राष्ट्रको आवाजबाट उद्योगी, मजदुर, श्रमिक कोही पनि तलमाथि जान सक्दैन । अलिकति आफ्नो कुरा चाहीँ तलमाथि पर्लान् मजदुरका पनि उद्योगिका पनि । अब झगडाले हड्तालले, बन्दले, जुलुसले, नाराले मुलुकमा समस्या समाधान हुँदैन । अब शान्तिपुर्ण ढंगले टेवुलबाट सहकार्य, समझदारी र सम्झैता यि तिनओटा कुराबाट मात्र मुलुकमा समस्या समाधान हुन्छ अब हामीले शान्तिपुर्ण सहकार्य खोज्नुपर्छ ।
व्यवसायीको नेतृत्व नेपाल उद्योग तथा व्यवसायी महासंघबाटै
अब शान्तिपुर्ण समाधानको पाटो चाहीँ नेपाल उद्योग तथा व्यवसायी महासंघले नेतृत्व गर्छ । आपसी समझदारी, सहयोग र सहमती भन्दा अरु कुनै पाटो छैन । सिङ्गो देशको पाटो नै यही हो । यो भन्दा अर्को छँदै छैन ।
नेपाल उद्योग तथा व्यवसायी महासंघ आठ ओटा घटक संघको एउटा महासंघ हो । यसमा वाणिज्य, निर्माण परिषद्, निर्माण व्यवसायी, यातायात, पर्यटन, वैदेशिक रोजगार, उद्योग यि आदि गरेर आठ ओटा घटक आवद्ध छन् ।
हामी देश भरी रहेका विभिन्न प्रकृृतिका विदेशमा व्यापार गर्ने, हिमाल पारी व्यापार गर्ने, कपडा व्यापार गर्नेदेखि लिएर औषधी विक्रि गर्नेसम्मलाई लिएर सबैलाई एउटै संगठनमा समेट्न चाहन्छौँ । उद्योग व्यापार महासंघ, चेम्बर अफ कमर्श र यातायात महासंघ छन्, यी संगठनहरु आ–आफ्नो ठाउँमा बनेका छन् । तर ति भित्र पनि मतभेद, आपसी झगडा छ, विभाजित छन् । हामी ति भित्रको विभाजनलाई पनि अन्त्य गरेर उद्यमीहरुको एउटा संगठन बनोस् भन्ने चाहन्छौं । र सम्पुर्ण उद्योगिहरुको एउटै छातासंगठन बन्यो भने सशक्त पनि हुन्छ ।
एउटै लक्ष्य लिएर गयो भने बिकासका आधार बलियो हुन्छ । हामी कुनै विदेशीलाई नबोलाई नेपालीसंगै भएको पैसाले हाईड्रो, ठुला सडक, पर्यटनमा पनि लगानी गर्न सक्छौँ । र नेपाललाई धनी बनाउन सक्छौँ । यस कामका निम्ति अहिले नेपाल उद्योग तथा व्यवसायी महासंघले नेतृत्व गर्न आवश्यक छ ।
राजनीति भन्दा व्यवसायीक क्षेत्र धेरै फराकिलो
एउटा मानिस उद्यमी हुनका लागि एउटा स्तर मेन्टेन गर्नु पर्ने हुन्छ । उसको लक्ष्य र सोच पनि भिन्न हुन्छ । उसले यहाँ पुँजि लगानी गरेको छ । पार्टीमा नेता हुन केही पनि लगानी नगरी कुर्सी खोज्न पुगेको हुन्छ । पार्टी र व्यवसायमा फरक प्रतिस्पर्धा हुन्छ । व्यवसायमा पुँजिको प्रतिस्पर्धा छ । उद्योगी व्यवसायीले त्यो बुझेको हुन्छ ।
त्यसैले राजनीति र व्यवसायलाई फरक ढंगले हेर्न सक्यौं भने उद्यमी, व्यवसायी भित्रको अन्तरविरोध र झगडालाई अत्यन्त सहज ढंगले मिलाउन सकिन्छ । राजनीति भित्र मैले यो कुर्सी अहिल्यै पाईन भने कहिल्यै पाउन्न भनेर लडाई हुन्छ । व्यवसायीमा भने मैले अहिले अलिकति पाएँ भने मेरो छोराले अलि धेरै पाउनुपर्छ भन्ने सोचाई छ । त्यसैले हामीले बुझ्नुपर्छ, राजनीति भन्दा व्यवसायीक क्षेत्र धेरै फराकिलो छ ।
(नेकपा एमाले स्थायि कमिटी सदस्य एवं उद्योग व्यवसाय विभागका प्रमुख नौपानेसंग कुराकानीमा आधारित)
प्रस्तुति : रामेश्वर कार्की
१५ फागुन २०७२ / ६:४०
वि.सं.२०७२ फागुन १५ शनिवार १९:१२ मा प्रकाशित
